مراتب یقین

یقین را مراتبی است و در هر مرحله از مراحل طریق حق برای سالک یقینی است، لذا حصول مراتب یقین به نسبت طی مراحل سلوک است:

اول ـ علم‌الیقین، که از حجج نیره ساطعه و براهین عقلیه قاطعه برای سالکین الی‌الله حاصل می‌شود، به وسیله نظر در آیات تکوینی و تدوینی و معجزات و خوارق عادات صادره از حضرات انبیاء و اولیاء و منامات صادقه و علم منایا، که هریک از آنها جزئی است از اجزاء نبوت و رسالت.

دوم ـ عین‌الیقین، که عبارت باشد از شهود اشیاء به نورانیت دل. در این مرتبه از تهذیب ظاهر به امتثال احکام شریعت حقه و مجاهدات نفسانیه و تخلّق به اخلاق حمیده، کشف عالم غیب و ملکوت حاصل می‌شود و ابواب انوار جبروت مفتّح می‌گردد. صاحب این یقین از همه جا منصرف و توجه او فقط به سوی انوار قدسیه است.

سوم ـ حق‌الیقین، که عبارت باشد از تجلی نور الهی بر دل سالک راه حق که در این مقام تمام رسوم عبودیت و خودبینی محو گردد. این مرتبه اعلی مراتب عرفان و قصوی درجات ایمان است که در آن کشف عالم جبروت و مشاهدهٔ مراتب عقلیه و مشاهدهٔ انوار ذات قدسیه است.

در این مرتبه، عارف طریق حق نظری جز مشاهدهٔ جمال و جلال حق و التفاتی به جز عظمت کبریایی حق تعالی ندارد. البته نه بدین معنا که ماسوی‌الله را مشاهده نمی‌نماید، بلکه تمام آنها را افعال و لمعات و آثار او می‌بیند. عارفانی که به این مرتبه قدم می‌گذارند، عروج قلبی و مشاهدات بعضی از آنان به نحو ثبات و تمکن است، و سیر و عروج قلبی برخی از آنان در طرفة‌العینی.

ممکن است سالکی هنوز به مرتبهٔ عین‌الیقین و حق‌الیقین قدم نگذاشته باشد، ولی در ساعتی چنان حال معنوی و عروج قلبی پیدا نماید که حقایق را با دیدگان قلب مشاهده کند، بطوری که در آن حال حاضر نمی‌شود که کل دنیا و مافیها و تمام نعمت‌ها را با آن عوض نماید، بلکه آرزو می‌کند که مدام در آن حال بماند.

تحقق کمال مرتبهٔ ایمان و یقین پس از طی مراحل ظاهر و باطن و انجام وظایف و تکالیف و طاعات و عبادات است که با حصول آن، وصال به حق نصیب سالک عارف می‌گردد.