تعلیم و تربیت و ارشاد
استاد علی اللّهوردیخانی

نقش ایمان به معاد- انسان هرگز نمی تواند ازاین که زندگی او ارتباطی به سبب غیبی دارد چشم پوشی نموده و صد درصد دلگرم علل و شرایطی باشد که برای وی معلوم بوده و در راه مقاصد زندگی با دست خود آن ها را چیده است. آن هایی که ایمان به غیب و ماورای طبیعت را جزو خرافات پنداشته و به عنوان این که یک عقیده دینی تقلیدی و خشک یادگاری از عهد اساطیر است، معذلک در برابر برتری های اسلام از خضوع نفسانی و اعتراف عملی ناگزیر بوده و در کلیات و جزئیات امور زندگی و سیر سلوک حیاتی از تأثیر علل و اسباب بیرون از فکر در امن نبوده و نمی توانند نگران پیشامدهای غیر مترقبه نباشند.

البته معنی ایمان به تأثیر غیبی این نیست که انسان در مقاصد حیاتی خود از تأثیر وسایلی که در دست دارد و معلوماتی که باید آن ها را بکار بندد، دست برداشته در انتظار عامل غیبی بنشیند. در حقیقت این رویّه، معلومات را در راه مجهولات فدا کردن است و هیچ خردی به آن فتوا نمی دهد.

ادیان آسمانی که انسان را برای ایمان به غیب و ماوراء طبیعت دعوت کرده اند، تأثیر کار و کوشش را نیز برای انسان تایید فرموده اند. قرآن مجید ایمان به تأثیر غیبی را بیان نموده و نیز راجع بکار و کوشش می فرماید: «وَأَن لَّیْسَ لِلإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَی» و درباره روز قیامت می فرماید: «یَوْمَ یَتَذَکَّرُ الإِنسَانُ مَا سَعَی» روز قیامت روزی است که به یاد آورد انسان را آنچه که عمل کرده است.

افرادی که با تعالیم اسلام آشنایی ندارند، سؤال می کنند که ایمان به معاد چه اثری اخلاق و اعمال انسان دارد و کدام یک از شؤون جامعه بشریت با آن اصلاح می شود؟

تردیدی نیست که جامعه بشری با فعالیت افراد، زنده و برپاست و فعالیت افراد در اثر احتیاج و پی بردن به نیازمندی های زندگی است، از این جهت که انسان علاقه شدیدی به بقای خود دارد آنچه بدست می آورد و در این آرمان دخیل است خوشحال شده و لذت می برد، با تصور همین زندگی و مزایایی که ممکن است در این راه نصیبش گردد نشاط کار پیدا کرده و با عزم و اراده به فعالیت خستگی ناپذیر خود ادامه می دهد. هر کدام از این اعمال که به رسید موجب شدت فعالیت انسان می گردد و عزم و اراده بیشتری بکار می اندازد؛ به یاد مرگ افتادن و فکر حیات اخروی و زندگی پس از مرگ را در سر پرورانیدن، اگر عزم و اراده فردی را فلج نکرده و چرخ های فعالیت روز افزون جامعه را از کار باز ندارد، هیچ تأثیری دراین سیر و سلوک زندگی نداشته و روح تازه ای در قالبش نخواهد دمید.

در پاسخ این سؤال باید گفت: ادیان آسمانی سازمان دعوت خود را تا حدی روی مسؤولیت تکلیفی و پاداش اعمالی گذاشته اند خصوصاً دین اسلام که اساس دعوت خود را روی سه اصل توحید، نبوت و معاد نهاده، اگر کسی در معاد تردید داشته باشد مانند این است که توحید و نبوت را نپذیرفته و داخل در حریم دین نشده و از جرگه مسلمین خارج است. از همین جا اهمیت شدیدی که اسلام به معاد داده روشن می گردد.

ادیان آسمانی آرمان تعلیم و تربیت خود را روی فطرت انسانی نهاده و اعتقاد یکی از ارکان حیاتی انسان شمرده که وجود انسان بدون آن مانند تنی است بی روح که فضیلت و سعادت خود را از دست داده است.

آیین اسلام حیات انسانی را یک زندگی جاوید و بی نهایت بیان فرموده که هرگز با مرگ قطع نمی شود و برای همیشه باقی و پایدار است به نحوی که خوشبختی و بدبختی آن سرای او به تناسب صلاح و فساد اعمال این سرای اوست؛ به همین جهت برای انسان یک برنامه حیات تعقلی تنظیم فرموده نه عاطفی. در قوانین مدنی، خواست اکثریت مردم لازم الاجرا است و این یکی از مواد قانونی است، ولی اسلام مقرراتی را قابل اجرا می داند که حق و مطابق میزان تعقل باشد، با میل و عاطفه اکثریت مردم، خواه وفق دهد یا نه.

اسلام بیان می کند: انسان فطری می تواند اثبات معاد کند و در نتیجه خودش را دارای حیات جاوید می بیند که باید تنها با تعقل که موهبت اختصاصی انسانیت وی است زندگی کرده و لحظه ای از لوازم این واقع بینی غفلت نورزد، نه مانند فردی که از مبدأ و معاد بی خبر و منطقی جز منطق مشترک حیوانی نداشته و آرزویی جز تسلط لذایذ مادی در دل نپروراند. ایمان به معاد در همه شؤون فکری و اخلاقی و روحی و اعمال اجتماعی و انفرادی یک انسان واقع بین تأثیر شایانی دارد.