بیماری‌های روانی در زندگی بشر یکی از بزرگ‌ترین عوامل بدبختی است. کسانی که بر اثر این بیماری‌ها نگران و مضطربند و از احساس آن حالات روانی همواره رنج می‌برند، اگر به فکر درمان خویش نباشند و خود را از فشار‌های سنگین و طاقت‌فرسای روحی نرهانند، زندگی برایشان تلخ و غیر قابل تحمل خواهد بود و ممکن است سرانجام به عوارض گوناگون دچار شوند.

نفس و بدن آدمی به قدری با یکدیگر مرتبط و متحدند که حالات نیک و بد هر یک بر دیگری مؤثر است و این مطلب مورد قبول تمام دانشمندان دیروز و امروز جهان است. بدن آدمی تحت تأثیر حالات روان است و روان نیز تحت تأثیر حالات بدن است. کسی که دچار نگرانی و تشویش خاطر است و در ضمیر خود از احساس آن رنج می‌برد، خواه نا‌خواه آن حالات روانی آثار نا‌مطلوبی روی جسم وی می‌گذارد و بدن او را از مسیر صحت و اعتدال منحرف می‌کند.

در تحقیقات علمی دانشمندان جهان ثابت شده است که یک قسمت از بیماری‌های بدن ناشی از عقده‌های روحی و نگرانی‌های روانی است. برای درمان اساسی این قبیل بیماران باید در درجه اول به ریشه مرض توجه کرد و قبل از معالجات پزشکی و دارویی، با نگرانی‌ها و بی‌قراری‌های جان مبارزه کرد و آن‌ها را از صفحهٔ خاطر بیمار برطرف نمود.

به موجب روایاتی که رسیده، اولیای بزرگ اسلام به این امر مهم بهداشتی توجه کامل داشته و به پیروان خود خاطر نشان ساخته‌اند که نگرانی‌ها، عقده‌ها، ترس‌ها و سایر بیماری‌های روانی، باعث بیماری جسم و مایه ویرانی زندگی است.

از فرمایشات حضرت علی علیه‌السلام است که: «اَلْهَمُّ یُذِیبُ الْجَسَد»؛ آتش اندوه و غم، بدن آدمی را می‌گدازد و مانند فلز مذابی آب می‌کند.

«اَلهَمُّ نِصْفُ الهَرَمِ»؛ اثر اندوه و غم، انسان نیرومند را نا‌توان می‌کند و در جوانی او را فرسوده و نیمه پیر می‌سازد.

«اَلخائِفُ لا عَیْشَ لَهُ»؛ کسی که گرفتار ترس و وحشت است در زندگی آسایش خاطر ندارد.

«اَلْحُزْنُ یَهْدِمُ الْجَسَدَ»؛ اندوه و غم تعادل جسم را بر هم می‌زند و بدن آدمی را ویران می‌سازد.

نتیجه آن که غصه‌ها، ترس‌ها، نگرانی‌ها و سایر بیماری‌های روانی علاوه بر این که باعث اختلال فکر و تشویش خاطر است، در بدن نیز آثار نا‌مطلوبی می‌گذارد و مزاج را از صراط مستقیم صحت و اعتدال منحرف کرده و منشأ بیماری‌های مختلفی می‌گردد.

محاسبه نفس و زدودن خاطرات تیره

نگرانی‌ها و عقده‌های درونی و سایر بیماری‌های روانی که سبب رنج‌های گوناگون جسم و روان است، از نظر دینی و علمی درمان‌پذیر هستند. مبتلایان به این بیماری‌ها می‌توانند خود را در پرتو اراده محکم و تصمیم قطعی درمان کرده و به ناراحتی‌های خود خاتمه دهند. باید اینان دل خود را از نا‌پاکی‌ها و افکار پلید تطهیر کنند و تیرگی‌های بد‌بینی و بد‌خواهی را از صفحهٔ خاطر بشویند و در عوض خود را به سجایای اخلاقی و ملکات پسندیده بیارایند؛ این برنامه هدف تربیتی مکتب مقدس اسلام است.

حضرت صادق^(ع) می‌فرماید: اهل ایمان در همه حالات آزاد است، اگر به مصیبتی دچار شود صبر کند و اگر گرفتار هجوم بلا گردد، شکست نمی‌خورد. اهل ایمان اگر اسیر شود، ستم بیند و آسایشش به سختی مبدل گردد باز هم آزاد است، چنان که به روح پاک حضرت یوسف علیه‌السلام آسیبی نرسید. زندان، وحشت حبس و مصائب دیگری که دامنگیر آن مرد الهی شد به روح آزاد او آسیبی نرساند و خداوند متعال سرانجام بر او منت نهاد و به اوج عظمت و اقتدارش رسانید.

درمان عقده‌های روحی و نگرانی‌ها در مکتب روانشناسی تنها متکی به علم است. اما در مکتب روحانی اسلام متکی به علم وایمان است و دانشمندان جهان به اثر نافذ ایمان در علاج بیماری‌های روانی اعتراف دارند.

اولین و مهم‌ترین درمان بیماری‌های روانی از نظر علمی و دینی محاسبه نفس و تجزیه و تحلیل حالات روحی و شناختن علل واقعی است؛ زیرا اگر علت واقعی مرض معلوم نشود، درمان اساسی آن میسر نخواهد شد.

یک قسمت از پیروزی‌های مهم درمانی که در طب جدید نصیب پزشکان شده مدیون وسایل دقیق و حساسی است که منشأ بیماری را در زوایای تاریک بدن تعیین کرده و طبیب را به علت واقعی آن مرض جسمی رهنمایی می‌کند.

بزرگان گویند: کسی که گرفتار بیماری روانی است، برای نجات خود باید پرونده‌ای تشکیل دهد و خود را در محکمه عقل محاکمه نماید. باید آن خاطرات تیره و تاریکی که خود‌نمایی می‌کند و باعث تشویش انسان است، روشن شود و اگر آن خاطرات که به طور دور‌نمای وحشت‌زایی باعث نگرانی است، روشن نشود و آن خیالات مبهمی که صاحبش را پیوسته به خطرات نا‌شناخته‌ای تهدید می‌کند، از ابهام بیرون نیاید، رفع مرض ممکن نخواهد شد.

تا آن اندیشه‌های سرکشی که در صفحه خاطر آدمی خود‌سرانه و بی‌نظم و حساب می‌تازند با محاسبه جدی و دقیق مهار نگردند و خلاصه آن مطالب کلی که از پشت ابر‌های تیره تصور و خیال خود‌نمایی می‌کنند، به محیط روشن ذهن نیایند و با دقت تجزیه و تحلیل نشوند، بیماری درونی برطرف نخواهد شد.