برنامهٔ زندگی و روش‌های اخلاقی دوران عمر تمام زنان و مردان اجتماع، عبارت از مجموعهٔ تربیت‌هایی است که در دوران کودکی از پدران و مادران، در محیط خانواده و یا از مربیان، در محیط آموزشگاه‌ها و یا محیط جامعه فرا‌گرفته‌اند؛ هر خوب و بدی که آنان در ایام طفولیت یاد گرفته‌اند، در بزرگسالی از خود بروز می‌دهند و عملاً به کار می‌بندند.

به عبارت دیگر وضع روحی و اخلاقی و کیفیت رفتار و گفتار مردم هر عصری، محصول بذر‌های تربیتی است که در دوران کودکی در مغز آنان افشانده شده است. خوبی و بدی، پاکی و نا‌پاکی، قوت و ضعف ملت فردا را باید در روش تربیت کودکان امروز جستجو کرد.

شخصیت، استقلال اراده و اعتماد به نفس و همچنین زبونی، فرومایگی و عدم اعتماد به نفس، از صفاتی است که اساس آن در دامن پدر و آغوش مادر پی‌ریزی شده است. طفلی که خانواده، زبون و پست به بار آمده، کودکی که پدر و مادر، او را یک عضو محترم خانواده به حساب نیاورده‌اند، در بزرگی نمی‌توان از او توقع استقلال و شخصیت داشت.

احترام به کودک و حسن معاشرت پدر و مادر با او یکی از اساسی‌ترین عوامل ایجاد شخصیت در کودک است. رهبر گرامی اسلام حضرت رسول اکرم^(ص) این برنامهٔ بزرگ را در یک عبارت بسیار کوتاهی بیان فرموده و صریحاً اجرای آن را به پیروان خود دستور داده است «أَکْرِمُوا أَولادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَکُم»؛ به فرزندان خود احترام کنید و با آداب و روش پسندیده با آنان معاشرت کنید.

کسانی که می‌خواهند فرزندشان با‌شخصیت به بار آید، قطعاً باید به این آموزش عمیق و حکیمانه حضرت رسول اکرم^(ص) عمل نمایند. پدران و مادرانی که فرزندان خود را احترام نمی‌کنند و با رفتار زشت و نا‌پسند آنان را توهین و تحقیر می‌نمایند، نمی‌توانند فرزندان ارزنده و با‌شخصیت تربیت کنند.

احترام و تکریم یا توهین و تحقیر فرزند، منحصر به وضع مخصوصی نیست. پدران و مادران می‌توانند از راه‌های مختلفی فرزندان خود را احترام کنند یا به صور گوناگون آن‌ها را اهانت نمایند.

تربیت صحیح و پرورش شخصیت و استقلال کودک آن است که پدران و مادران، فرزندان خود را بشناسند و ارزش حقیقی آنان را از نظر دور ندارند و بدانند که طفل آن‌ها یک انسان است ولی کوچک و ضعیف و نا‌توان، دارای ذخایر و سرمایه‌های بزرگ انسانی است که باید آن استعداد‌های درونی شکفته شوند و از قوه به فعلیت آیند.

پدران و مادرانی که در خانواده با فرزندان مهربانند و میدان را برای فعالیت‌های فطری آنان باز‌می‌گذارند و کار‌های کودکانهٔ آن‌ها را تحقیر نمی‌کنند، کودکانشان خیلی زود به رشد معنوی و شخصیت روانی نائل می‌گردند و نیز پدران و مادرانی که در خانواده به خشونت رفتار می‌کنند و با کار‌ها و سخنان خود محیط وحشت و ترس ایجاد می‌کنند، استعداد‌های درونی کودکان خویش را از رشد طبیعی باز‌می‌دارند.

حضرت رسول اکرم^(ص) می‌فرماید: باید که پدر و مادر به فرزند خویش نگویند که تو سفیهی، پستی؛ زیرا هر یک از این کلمات به تنهایی اهانت و بی‌احترامی به شخصیت کودک و مانع رشد معنوی و تکامل اوست.

یکی از غرایز طفل که خداوند حکیم در باطن او قرار داده، تمایل به بازی است. کودک میل به بازی دارد، گاهی می‌دود، جست و خیز می‌کند و گاهی با اسباب بازی‌های خود سرگرم است و از جابجا کردن  آن‌ها لذت می‌برد؛ این کار‌ها که به نظر ابتدایی، لغو و بی‌اثر می‌آید باعث تکامل جسم و جان اوست. بازی عضلات کودک را نیرومند و استخوان‌بندی او را محکم‌تر می‌سازد. بازی، قدرت ابتکار کودک را تقویت کرده و استعداد‌های درونیش را آشکار می‌سازد. در اسلام به بازی کودکان توجه مخصوص شده است.

حضرت صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «اَلغُلامُ یَلْعَبُ سَبْعَ سِنینَ و یَتَعَلَّمُ الْکِتابَ سَبعَ سِنینَ و یَتَعَلَّمُ الحَلالَ وَ الْحَرامَ سَبْعَ سِنِینَ»؛ باید کودک هفت سال بازی کند و هفت سال خواندن و نوشتن بیاموزد و هفت سال مقررات زندگی حلال و حرام را یاد بگیرد.

یکی از فواید بازی تمرین استقلال اراده و احیای حس ابتکار است. موقعی که کودک روی خاک‌ها چاه می‌کند یا دست به کار بنایی زده و برای خود اطاقک می‌سازد، دستگاه فکرش مانند یک مهندس ساختمان کار می‌کند و از موفقیت‌های خود شاداب است.

کودکی که رفتار نا‌پسند دارد، باید پدر و مادر عاقلانه و بدون این که به شخصیت او اهانت کنند، راه صحیح را به کودک خود نشان دهند و او را از رفتار نا‌پسند باز‌دارند. توهین به شخصیت کودک و اهانت به کار‌های کودکانه او بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که به شخصیت روحی او وارد می‌شود، پدر و مادر نباید فرزند خود را ملامت کنند. حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: «اَلاِفراطُ فِی المَلَامَهِ یَشُبُّ نِیرانَ اللِّجَاج»؛ زیاده‌روی در ملامت و سرزنش آتش لجاجت را شعله‌ور می‌سازد.